Hầu hết các trẻ nhỏ đôi khi cũng phải chiến đấu với bệnh tiêu chảy, nhưng tin vui là bệnh này thường do nhiễm trùng gây ra và không kéo dài. Tuy vậy, điều quan trọng là phải nên biết làm gì để làm giảm bớt tiêu chảy và thậm chí là ngăn ngừa được bệnh tiêu chảy nữa.
Nguyên nhân gây tiêu chảy
Tiêu chảy - phân thường lỏng hoặc nước – thường do nhiễm trùng dạ dày-ruột (GI) gây ra bởi vi-rút, vi khuẩn, hoặc động vật ký sinh.
Vi trùng gây bệnh tiêu chảy đặc trưng có thể khác nhau ở từng khu vực địa lý tuỳ vào mức độ tình trạng vệ sinh, tình hình phát triển kinh tế, và vệ sinh. Chẳng hạn như, các quốc gia đang phát triển có tình trạng vệ sinh kém hoặc ở khu vực mà chất thải của người được sử dụng làm phân bón thường bùng phát tiêu chảy khi các vi khuẩn đường ruột hoặc động vật ký sinh đường ruột gây bệnh cho cây trồng hoặc làm nhiễm bẩn nguồn nước uống.
Ở các nước phát triển, như Hoa Kỳ, những cơn bùng phát tiêu chảy thường liên quan đến nguồn nước bị ô nhiễm, tiếp xúc giữa người này và người khác ở những nơi chẳng hạn như trung tâm chăm sóc trẻ, hoặc “ngộ độc thức ăn” (khi người ta bị bệnh do chế biến hoặc bảo quản thức ăn không đúng cách hoặc thức ăn bị nhiễm khuẩn).
Nói chung, các bệnh nhiễm trùng gây tiêu chảy thường rất dễ lây lan. Hầu hết các trường hợp đều có thể lây cho người khác.
Nhiễm tiêu chảy có thể lây lan qua:
* tay dơ bẩn
* thức ăn hoặc nước uống bị ô nhiễm
* một số thú cưng
* tiếp xúc trực tiếp với phân (có nghĩa là tiếp xúc trực tiếp với tã lót bẩn hoặc nhà vệ sinh)
Bất cứ vật gì tiếp xúc với vi trùng lây nhiễm thì đều có thể làm cho nhiễm bệnh, như đồ chơi, bàn, bề mặt trong nhà vệ sinh, thậm chí là tay của người chuẩn bị thức ăn. Trẻ có thể bị nhiễm bệnh bằng cách sờ vào một bề mặt bẩn bào đó, chẳng hạn như nhà vệ sinh hoặc đồ chơi, và sau đó để tay vào miệng.
Nguyên nhân gây tiêu chảy thường thấy là bệnh viêm dạ dày-ruột do vi-rút (thường được gọi là “chứng ói mửa cấp tính do siêu vi”, cũng có thể gây buồn nôn và ói mửa). Nhiều loại vi-rút khác có thể gây viêm dạ dày-ruột do vi-rút, có thể phát tán trong nhà, trường học, hoặc trung tâm giữ trẻ nhanh chóng vì nó rất dễ lây lan. Mặc dù các triệu chứng thường chỉ kéo dài một vài ngày, những trẻ bị bệnh (nhất là trẻ sơ sinh) không uống đủ nước có thể bị mất nước.
Nhiễm Rotavirus là nguyên nhân gây viêm dạ dày-ruột do vi-rút thường thấy ở trẻ. Rotavirus (vi rút gây bệnh viêm ruột và dạ dày) thường gây tiêu chảy nước đột ngột và dữ dội, mặc dù không phải tất cả các loại vi-rút đều cho thấy triệu chứng. Rotavirus thường gây bùng phát tiêu chảy trong suốt mùa đông và những tháng đầu mùa xuân, nhất là ở những trung tâm chăm sóc trẻ và bệnh viện nhi, tuy nhiên, loại vắc-xin hiện đang được khuyến nghị chủng ngừa cho trẻ sơ sinh đã cho kết quả có thể ngăn ngừa được gần 75% ca nhiễm rotavirus và 98% các ca nghiêm trọng đòi hỏi phải nhập viện.
Một nhóm vi-rút khác có thể gây tiêu chảy ở trẻ nhỏ, nhất là trong suốt những tháng hè, là các vi rút đường ruột, đặc biệt là vi-rút coxsackievirus.
Vi khuẩn và động vật ký sinh
Nhiều loại vi khuẩn và động vật ký sinh khác cũng có thể gây GI và tiêu chảy. Dưới đây là một số vi khuẩn mà có lẽ bạn đã từng nghe về:
* Vi khuẩn E. coli: Hầu hết các trường hợp nhiễm E. Coli đều lây lan qua thức ăn hoặc nước uống nhiễm bệnh, chẳng hạn như bánh hamburger chưa chín hoặc trái cây chưa rửa sạch dính phân bón động vật. Trẻ nhỏ thường nhiễm E. Coli trong suốt một vài năm đầu đời, E. Coli có thể lây lan qua nước ở hồ bơi và các sở thú nhiễm bẩn.
* Vi khuẩn viêm ruột Salmonella: Ở Hoa Kỳ, những loại vi khuẩn này (có trong thịt gà sống hoặc chưa nấu chín bị nhiễm bẩn) là nguyên nhân chính gây ngộ độc thực phẩm, nhất là trong suốt mùa hè.
* Vi khuẩn Campylobacter: Trẻ sơ sinh và thanh niên là những người hay nhiễm vi khuẩn này nhiều nhất, đặc biệt là trong suốt mùa hè. Vi khuẩn này thường có trong thịt gà sống và chưa nấu chín.
* Vi khuẩn Shigella: Nhiễm Shigella (shigellosis - một loại bệnh lỵ, xuất hiện chủ yếu ở các vùng nhiệt đới có điều kiện vệ sinh kém) dễ dàng lây lan trong gia đình, bệnh viện, và trung tâm chăm sóc trẻ. Trẻ nhỏ từ 2 đến 4 tuổi thường nhiễm bệnh nhiều nhất.
* Ký sinh trùng Giardia (ký sinh trùng roi) (trong ruột của động vật có xương sống): Nhiễm ký sinh trùng roi GiardiaI (nhiễm trùng ruột do ký sinh trùng roi GiardiaI) thường dễ lây lan ở những môi trường chăm sóc trẻ, và nguồn nước bẩn, nhất là các công viên nước và các hồ bơi (vi khuẩn chịu đựng được phương pháp xử lý bằng clo), các hồ thuỷ sinh và bảo tàng, và những sông hồ bị nhiễm bẩn.
* Ký sinh trùng Cryptosporidium: Loại ký sinh trùng này được thấy nhiều nhất trong nước uống và vùng sông nước du lịch, đây cũng thường là nguyên nhân tiềm ẩn của dịch tiêu chảy ở các trung tâm chăm sóc trẻ và những khu vực công cộng khác. Nhiễm ký sinh trùng Cryptosporidium thường gây ra tiêu chảy nước có thể kéo dài trong 2 tuần trở lên.
Nhiễm tiêu chảy là chứng bệnh bình thường trong giai đoạn phát triển của nhiều trẻ nhỏ, nhưng tiêu chày có thể là triệu chứng của một số bệnh không truyền nhiễm, nhất là khi kéo dài một vài tuần trở lên. Đây có thể là dấu hiệu của chứng dị ứng thực phẩm, không dung nạp lactose, hoặc các bệnh về đường ruột, chẳng hạn như bệnh đường ruột và bệnh viêm ruột mãn tính.
Triệu chứng và dấu hiệu của bệnh tiêu chảy
Các triệu chứng thường bắt đầu bằng đau bụng do chuột rút theo sau đó là tiêu chảy thường kéo dài trong vòng một vài ngày. Nhiễm trùng do nhiều loại vi-rút, vi khuẩn và động vật ký sinh gây ra tiêu chảy cũng có thể làm phát sinh nhiều triệu chứng, chẳng hạn như:
* sốt
* chán ăn
* buồn nôn
* ói
* giảm cân
* mất nước
Trong trường hợp bị viêm dạ dày-ruột do vi-rút thì ban đầu trẻ thường bị sốt và ói mửa, tiếp sau đó là tiêu chảy.
Ngăn ngừa tiêu chảy
Mặc dù chuyện ngăn ngừa các bệnh lây nhiễm gây tiêu chảy ở trẻ là điều hầu như không thể nhưng dưới đây là một số việc có thể giúp giảm bớt khả năng nhiễm bệnh:
* Nên đảm bảo trẻ phải rửa tay thường xuyên và kỹ lưỡng, nhất là sau khi đi vệ sinh xong và trước khi ăn. Rửa tay sạch sẽ là cách hiệu quả nhất để ngăn ngừa nhiễm tiêu chảy lây từ người này sang người khác. Tay bẩn mang mầm bệnh lây nhiễm vào cơ thể khi trẻ cắn móng tay, bú ngón tay cái, bốc thức ăn bằng tay, hoặc để tay vào miệng.
* Giữ bề mặt nhà vệ sinh sạch sẽ để giúp ngăn ngừa lây lan mầm bệnh lây nhiễm.
* Rửa trái cây và rau củ kỹ lưỡng trước khi ăn, vì thức ăn và nước uống cũng có thể mang mầm bệnh lây nhiễm.
* Rửa quầy nhà bếp và các dụng cụ nấu nướng kỹ lưỡng sau khi tiếp xúc với thịt sống, nhất là thịt gia cầm.
* Ướp lạnh các loại thịt càng sớm càng tốt sau khi mang từ siêu thị về, và nấu cho đến khi thịt không còn màu hồng nữa mới thôi. Sau khi ăn xong, nên để lạnh tất cả các thức ăn còn thừa càng sớm càng tốt.
* Đừng bao giờ uống nước sông, suối, hoặc ao hồ trừ phi các cơ quan y tế địa phương đã chứng nhận là nước có thể uống được an toàn. Ở một số nước đang phát triển, có thể an toàn hơn khi chỉ uống nước đóng chai và các thức uống khác chớ không phải là nước máy. Ngoài ra, hãy thận trọng khi mua thức ăn đã làm sẵn của những người bán dạo, nhất là nếu không có cơ quan y tế địa phương nào giám sát hoạt động của họ.
* Đừng rửa chuồng thú hoặc chén ăn trong cùng một bồn rửa mà bạn sử dụng để chuẩn bị bữa ăn gia đình.
* Nên giữ khu vực ăn của thú nuôi (nhất là nơi cho các loài bò sát ăn) tách biệt với các khu vực ăn uống của gia đình.
Khi nào nên gọi cho bác sĩ
Bạn nên gọi điện cho bác sĩ nếu con bạn bị tiêu chảy và dưới 6 tháng tuổi hoặc bị:
* tiêu chảy nặng hoặc kéo dài
* sốt từ 102°F trở lên
* ói liên tục, hoặc không chịu uống nước
* đau bụng dữ dội
* tiêu chảy ra máu hoặc chất nhầy trong phân
Hãy gọi điện cho bác sĩ ngay lập tức nếu con bạn có vẻ như bị mất nước: Các dấu hiệu mất nước gồm:
* khô hoặc dính miệng
* có ít hoặc không có nước mắt khi khóc
* mắt trông có vẻ trũng sâu vào trong đầu
* phần mềm trên đỉnh đầu (thóp đầu) trông có vẻ bị hóp/ bị lõm
* trẻ sơ sinh không đi tiểu hoặc tã lót của bé không ướt trong khoảng từ 6 đến 8 tiếng đồng hồ (hoặc chỉ có một lượng nước tiểu vàng sẫm rất nhỏ)
* trẻ lớn hơn không đi tiểu trong vòng 12 tiếng đồng hồ (hoặc chỉ có một lượng nước tiểu vàng sẫm rất nhỏ)
* da khô, mát
* trẻ ngủ lịm hoặc hay cáu gắt
* trẻ lớn hơn bị chóng mặt hoặc mệt mỏi
Chăm sóc con của bạn
Tiêu chảy nhẹ thường không phải là nguyên nhân gây lo lắng miễn là trẻ hoạt động bình thường và ăn uống đầy đủ. Tiêu chảy nhẹ thường có thể hết trong vòng một vài ngày và trẻ có thể hồi phục hoàn toàn khi được chăm sóc ở nhà, được nghỉ ngơi và uống nhiều nước.
Trẻ bị tiêu chảy nhẹ không bị mất nước hoặc không ói mửa thì có thể vẫn ăn uống theo chế độ bình thường, như bú sữa mẹ hoặc bú bình đối với trẻ sơ sinh và uống sữa đối với trẻ trên 1 tuổi. Thực ra thì việc cho trẻ tiếp tục ăn uống theo một chế độ dinh dưỡng thường lệ thậm chí có thể làm giảm thời gian trẻ bị tiêu chảy, mặc dù bạn cũng nên cho trẻ một chế độ dinh dưỡng phù hợp. Tất nhiên là bạn cũng có thể cần phải cho con ăn ít hơn cho đến khi nào hết tiêu chảy.
Bác sĩ thường không kê toa sử dụng thuốc kháng sinh và thuốc kháng vi rút đối với các trường hợp tiêu chảy do vi khuẩn và vi-rút gây ra bởi hầu hết trẻ nhỏ đều có thể tự hồi phục được. Nhưng đôi khi thuốc kháng sinh cũng được sử dụng cho trẻ rất nhỏ hoặc trẻ có hệ miễn dịch yếu để ngăn ngừa nhiễm khuẩn (chẳng hạn như nhiễm khuẩn Salmonella) lây lan khắp cơ thể.
Nếu bệnh do động vật ký sinh gây ra thì có thể điều trị bằng thuốc diệt ký sinh trùng để chữa lành hoặc rút ngắn quá trình diễn biến của bệnh. Bác sĩ có thể yêu cầu làm xét nghiệm phân, trong đó người ta sẽ lấy một mẫu phân kiểm tra trong phòng thí nghiệm để xem loại vi trùng cụ thể nào gây ra tiêu chảy (vi khuẩn, vi rút, hay là động vật ký sinh).
Mặc dù bạn cũng có thể rất muốn mua thuốc trị tiêu chảy tự do không theo toa cho con mình, nhưng bạn không nên làm thế trừ phi được bác sĩ đồng ý.
Điều quan tâm chủ yếu khi điều trị tiêu chảy là thay nước và chất điện phân (muối và các khoáng chất) bị mất khỏi cơ thể do tiêu chảy, ói mửa, và sốt. Tuỳ thuộc vào lượng nước mất đi, bé bị tiêu chảy và ói mửa nghiêm trọng đến mức độ nào mà bác sĩ sẽ có thể hướng dẫn bạn:
* Tiếp tục chế độ dinh dưỡng bình thường của trẻ và cho trẻ uống nhiều nước hơn để thay thế lượng nước bị mất đi trong khi bé vẫn còn tiêu chảy nếu không có dấu hiệu mất nước nào xảy ra.
* Cho trẻ sơ sinh bú thêm sữa mẹ hoặc bú thêm sữa bột.
* Cho trẻ uống dung dịch bổ sung nước cho cơ thể (ORS) để thay thế lượng nước mất đi đối với trẻ không bị mất nước.
Các loại “chất lỏng trong” được nhiều bố mẹ sử dụng hoặc được bác sĩ khuyến nghị sử dụng trước đây không còn phù hợp với trẻ bị tiêu chảy. Bạn đừng nên cho trẻ uống nước không, xô-đa, thức uống ướp gừng, trà, nước ép trái cây, dùng món thạch tráng miệng, canh gà, hoặc các thức uống thể thao. Những loại này không được pha trộn hàm lượng đường và muối đúng và có thể thậm chí làm cho bệnh tiêu chảy càng trầm trọng thêm. Trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ không nên được bổ sung chỉ bằng nước bởi nước không chứa đủ hàm lượng na-tri, ka-li, và các khoáng chất và dưỡng chất quan trọng khác.
Bác sĩ thường khuyến nghị trẻ có dấu hiệu mất nước nhẹ nên được uống dung dịch bổ sung nước cho cơ thể để thay thế nhanh lượng nước trong cơ thể. Những dung dịch này có bán ở hầu hết các tiệm tạp hoá và các hiệu thuốc mà không cần phải kê toa. Tên thương hiệu thường tận cùng bằng "lyte." Bác sĩ sẽ cho bạn biết nên sử dụng loại nào, sử dụng liều lượng bao nhiêu, và sử dụng trong thời gian là bao lâu. Đừng bao giờ cố tự làm lấy dung dịch ORS ở nhà trừ phi có sự đồng ý của bác sĩ.
Trong một số trường hợp, trẻ bị tiêu chảy nặng có thể cần được truyền dịch qua đường tĩnh mạch ở bệnh viện trong một vài tiếng đồng hồ để giúp ngăn tình trạng mất nước.
Cách tốt nhất để kiểm soát bệnh tiêu chảy của con bạn tuỳ thuộc vào mức độ nghiêm trọng của bệnh như thế nào, loại vi trùng nào gây ra, và con bạn bao nhiêu tuổi, cân nặng của bé và các triệu chứng bệnh. Vì vậy bạn phải đảm bảo được bác sĩ cho lời khuyên về phương pháp điều trị.