Thông tin đầy đủ, kịp thời rất quan trọng để các thị trường hoạt động hiệu quả, phát huy hết chức năng. Tuy nhiên, trong một số ngành nhất định và đối với một số hàng hoá cần đến lòng tin, thì người tiêu dùng có thể không có khả năng đánh giá được hoàn toàn hàng hoá hoặc dịch vụ họ định mua. Điều này dẫn đến khả năng nảy sinh vấn đề thị trường hàng hoá kém chất lượng. Chúng tôi sẽ xem xét vấn đề này một cách chi tiết và đưa ra một vài cách giải quyết nho nhỏ.
Vấn đề hàng kém chất lượng
Lý thuyết về vấn đề thị trường hàng kém chất lượng phát biểu rằng một số ngành rất nhạy cảm với thông tin bất cân xứng, có thể dẫn đến giảm giá sản phẩm vì người mua không chắc chắn tài sản ấy có nảy sinh bất kỳ vấn đề nào hay không, và vì vậy đòi hỏi phải giảm giá thật nhiều. Tình trạng thông tin bất cân xứng xảy ra khi người bán nắm giữ thông tin phong phú hoặc chính xác hơn người mua có.
Lý thuyết về vấn đề thị trường hàng kém chất lượng đề cập đến các khoản đầu tư bất thành mà, giống như những trái chanh, bị giập rồi thì có vị đắng. Cách dùng phổ biến nhất của thuật ngữ “lemon” là nói đến những chiếc xe hơi chất lượng thấp chào bán trên thị trường xe hơi cũ.
Thông tin bất cân xứng xảy ra
Để hiểu thông tin bất cân xứng có thể tạo ra thị trường chủ yếu là các sản phẩm và dịch vụ kém chất lượng như thế nào, hãy xem xét một thị trường xe hơi cũ với chỉ một loại. Một nhóm người bán đang rao bán những chiếc xe ôtô chất lượng tốt với giá 13 ngàn đô la, và nhóm khác đang bán những chiếu ôtô chất lượng thấp, hay những chiếc xe cũ, với giá 7 ngàn đô la. Mức giá bình quân một người mua sẵn lòng trả cho một chiếc xe ở thị trường này là 10 ngàn đô la (tức là tổng của 13 ngàn đô la và 7 ngàn đô la chia 2).
Tại mốc giá bình quân 10 ngàn đô la, chỉ những người bán xe hơi chất lượng thấp là sẵn lòng bán. Vì những người bán xe hơi chất lượng cao muốn mức giá phải là 13 ngàn đô la, đa số họ sẽ đồng ý không bán với giá 10 ngàn đô la. Thị trường này sẽ chủ yếu buôn bán xe hơi cũ, vì vậy làm giảm chất lượng sản phẩm chung.
Hơn nữa với một số ngành nhạy cảm với thông tin bất cân xứng, những sản phẩm và dịch vụ cụ thể được gọi là hàng hoá cần đến lòng tin cũng dễ nảy sinh vấn đề thị trường hàng kém chất lượng. Tính hữu dụng của những hàng hoá cần lòng tin này khách hàng khó có thể đánh giá được. Do đó, giá trị một món hàng như thế có thể không rõ ràng, cả lúc trước và sau khi người tiêu dùng mua nó.
Có cơ sở để giả định rằng người tiêu dùng có khả năng đánh giá giá trị hàng hoá, chẳng hạn như thực phẩm, thiết bị và đồ dùng văn phòng. Tuy nhiên, người tiêu dùng khó mà định giá đầy đủ những hàng hoá và dịch vụ cần đến lòng tin như những chiếc xe hơi, thực phẩm chức năng và dịch vụ y tế vì thông tin bất cân xứng, dẫn đến khả năng phát sinh vấn đề thị trường hàng kém chất lượng. Ví dụ, về phương diện mua xe hơi, nhiều vấn đề của chiếc xe có thể chưa xuất hiện ngay sau khi mua.
Nguồn gốc của thuyết vấn đề thị trường hàng kém chất lượng
Lý thuyết về vấn đề thị trường hàng kém chất lượng được George Akerlof nêu trong một bài báo viết năm 1970 có nhan đề: "Thị trường hàng kém chất lượng: Không xác định được chất lượng và cơ chế của thị trường này."
Akerlof giải thích cơ chế thông tin bất cân xứng khuyến khích người mua hàng chất lượng thấp bày tỏ hàng hoá của họ như những hàng hoá chất lượng cao, do đó giảm chất lượng sản phẩm chung và sự hài lòng của người tiêu dùng. "Cơ chế thị trường" Akerlof nói đến - trường hợp cái xấu hất cẳng cái tốt khi chỉ có chất lượng trung bình của hàng hoá trên thị trường được xem xét - dẫn đến cân bằng phi mậu dịch. Akerlof đòi hỏi rằng, trong một số trường hợp, một số thị trường có thể thất bại hoàn toàn vì cơ chế của thị trường này trong đó có mức độ cao không thể biết chắc về chất lượng sản phẩm.
George Akerlof cùng nhận Giải Nobel Kinh tế năm 2001 với Michael Spence và Joseph Stiglitz nhờ việc nghiên cứu về thông tin bất cân xứng.
Giải pháp cho vấn đề thông tin bất cân xứng
Những tình huống trong đó người tiêu dùng không thể quyết định việc mua có hiểu biết hầu như thường xuyên xảy ra, làm tăng khả năng nảy sinh vấn đề hàng hoá kém chất lượng. Thông tin bất cân xứng và vấn đề thị trường hàng kém chất lượng đang phổ biến ở nhiều ngành, rõ nhất là trong các ngành xe hơi, ngân hàng, y dược, và các dịch vụ chuyên nghiệp.
Tăng số lượng thông tin
Thật may mắn, có nhiều giải pháp cho vấn đề thông tin bất cân xứng. Trong số những giải pháp này, việc tăng khả năng tiếp cận thông tin là quan trọng nhất. Cho người tiêu dùng nhiều quyền tiếp cận thông tin hơn sẽ giải quyết trực tiếp vấn đề thông tin bất cân xứng. Gần như là không thể cung cấp cho từng người tiêu dùng mọi thông tin họ cần để đưa ra quyết định mua hàng có hiểu biết trong từng trường hợp, nhưng nếu người tiêu dùng có thể nhận được thông tin đầy đủ để ra quyết định có hiểu biết, thì chất lượng sản phẩm chung có thể tăng lên, cùng với sự hài lòng của tất cả mọi khách hàng.
Hãy nhìn lại ví dụ trên đây về thị trường xe hơi cũ. Một người tiêu dùng không có quyền tiếp cận bất kỳ thông tin bên ngoài nào thì rất có khả năng phải tin vào lời của người buôn. Quyền tiếp cận thông tin, chẳng hạn một trang web, giúp giải quyết vấn đề thông tin bất cân xứng. Người tiêu dùng có thể kiểm tra lý lịch kinh doanh của một nhà bán hàng trên trang web hoặc họ có thể tìm danh sách những thợ máy ở địa phương có thể kiểm tra chiếc xe cũ trước khi mua. Nếu những người mua trước đây có thể đăng ý kiến lên trang web, thì người mua mới có thể được cảnh báo trước về một nhà bán hàng cũ không có lương tâm. Người tiêu dùng thập chí có thể tự trang bị cho mình kiến thức liên quan đến những vấn đề cơ-điện cơ bản mà có thể xảy ra trong một chiếc xe hơn chất lượng thấp.
Giải pháp cho vấn đề thị trường hàng kém chất lượng
Tất nhiên, có nhiều giải pháp cho vấn đề thông tin bất cân xứng. Những giải pháp này bao gồm:
1. Bảo đảm và bảo hành
Bảo đảm và bảo hành mang lại lợi ích cho cả doanh nghiệp, bằng việc thu hút người tiêu dùng với sự bảo đảm hàng hoá và dịch vụ chất lượng cao hơn, và người tiêu dùng, khi mua phải sản phẩm bị mắc lỗi, có thể đem trả lại món hàng đó hoặc đổi lấy cái khác. Chẳng hạn, hầu hết các nhà sản xuất thiết bị điện tử đều có các cam kết bảo hành.
2. Tiêu chuẩn công nghiệp
Doanh nghiệp có thể đặt ra các yêu cầu đối với hàng hoá và dịch vụ đáp ứng những tiêu chuẩn công nghiệp, nhờ vậy thu hút những người tiêu dùng không đủ khả năng đánh giá chính xác các sản phẩm và dịch vụ trong lĩnh vực đó. Biện pháp này thường được hầu hết các nhà sản xuất hàng hoá và dịch vụ chất lượng cao sử dụng, họ mong muốn có sự khác biệt giữa mình và những nhà sản xuất chất lượng thấp.
3. Chứng nhận sản phẩm từ bên ngoài
Giống với việc tạo ra các chuẩn mực công nghiệp, doanh nghiệp có thể đạt được chứng nhận về chất lượng sản phẩm do bên ngoài cấp để người tiêu dùng có thể tin tưởng vào sự kiểm tra đánh giá chuyên môn về chất lượng hàng hoá và dịch vụ.
4. Quy định về bảo vệ người tiêu dùng
Trong nhiều ngành và các chính phủ thi hành các luật bảo vệ người tiêu dùng mà đặt ra những tiêu chuẩn theo đó tất cả các doanh nghiệp đều phải tuân thủ nhằm giải quyết tình trạng thông tin bất cân xứng. Chẳng hạn, những nhà phát hành thẻ tín dụng phải tuân thủ các quy định về bảo vệ người tiêu dùng do chính phủ đưa ra.
5. Luật về trách nhiệm pháp lý
Luật về trách nhiệm pháp lý là một bộ phận trong những quy định bảo vệ người tiêu dùng mà chính phủ đặt ra. Các doanh nghiệp có thể phải trả giá và bị phạt tiền nếu không đáp ứng được những tiêu chuẩn công nghiệp tối thiểu.
6. Giấy phép
Việc cấp giấy phép cũng được xếp vào loại những quy định bảo vệ người tiêu dùng. Một doanh nghiệp, chẳng hạn một công ty dịch vụ công cộng, có thể phải xin giấy phép của chính phủ mới được bán những hàng hoá và dịch vụ nào đó.
7. Quy định xã hội
Quy định xã hội là một biện pháp quan trọng mà chính phủ sử dụng khi những quy định về bảo vệ người tiêu dùng khác không thực hiện các chức năng hành pháp thoả đáng. Việc giám sát ngành ngân hàng của một quốc gia là một dạng quy định xã hội nhằm bảo vệ tất cả mọi người.
Lời kết
Khi người tiêu dùng không thể đánh giá đầy đủ những thứ mà họ mua, thì luôn xuất hiện khả năng họ sẽ mua phải món hàng kém chất lượng. Quyền tiếp cận thông tin, cùng với những giải pháp về quản lý và thị trường khác, có thể giảm khả năng nảy sinh vấn đề thị trường hàng hoá kém chất lượng và có thể làm tăng chất lượng sản phẩm và sự hài lòng của khách hàng nói chung. (Chuẩn bị chu đáo trước khi mua sắm sẽ tiết kiệm cho bạn nhiều tiền về lâu dài.)