Chúng ta đầu tư nó và kiếm được nó, và chẳng may đôi khi mất nó, và chúng ta cho nó giá trị và đáng giá - hay ít nhất chúng ta cùng bằng lòng cho nó một giá trị nhất định nào đó. Nhưng nó đại diện cho cái gì?

Ngày xưa tiền từng là những viên đá, hoặc vỏ sò. Đôi khi là thuốc lá, là những người vợ và, người ta có thể cho rằng, là tình dục. Nổi tiếng nhất là vàng và bạc.

Đến nay tiền là những mảnh giấy mà chúng ta cùng nhất trí với nhau rằng nó có giá trị.

Những ngân hàng trung ương như Ngân hàng Anh quốc nắm độc quyền sản xuất loại tiền giấy này - tiền mặt trên thực tế, tiền mặt có sẵn như chúng ta biết.

Loại tiền này được gọi là "tiền tệ theo sắc lệnh", bắt nguồn từ "it shall be" (câu nói mang tính chỉ thị hoặc hướng dẫn) trong tiếng La-tinh. Nó có giá trị nhờ sự ủng hộ của nhà nước - nhưng chúng ta đã chuyển từ tiền vàng qua tiền giấy như thế nào?

Thiết kế thời chiến

Trở về thời kỳ năm 1694, thời điểm Ngân hàng Anh Quốc được thành lập - nhằm giúp cung cấp tiền cho các cuộc chiến lúc bấy giờ - ngân hàng sẽ nhận ký thác vàng và đổi lại họ phát hành hứa phiếu, cam kết trên thực tế với những người ký thác rằng vàng của họ sẽ an toàn và có thể quay lại mà lấy vào một thời điểm nào đó trong tương lai.

Vì vậy cam kết ấy sẽ "trả cho người cầm phiếu theo yêu cầu" - ngày nay dòng chữ này vẫn được in trên hối phiếu ngân hàng.

Trong một thời gian dài, mãi cho đến Đệ nhất Thế chiến - và trong khoảng thời gian ngắn về sau - Anh theo chế độ bản vị vàng.

Nghĩa là mỗi tờ bạc Ngân hàng Anh quốc in phải được bảo đảm bằng một lượng vàng nhất định trong các hầm an toàn.

Nhưng điều đó quá ràng buộc, ví dụ nhất là khi một quốc gia đang có chiến tranh, lúc này tiền cần "co giãn" nhiều hơn - về cơ bản, ấy là lúc cần thêm nhiều tiền hơn để giữ cho bánh xe kinh tế tiếp tục quay.

Bởi thế ngày nay tiền giấy của chúng ta không được bảo đảm bằng bất cứ thứ gì hữu hình như vàng hay bạc, ngoài cam kết trả cho người cầm giữ - và các hành động của Ngân hàng Anh quốc.

Ông Chris Salmon, thủ quỹ chính của Ngân hàng Anh quốc, người có chữ ký trên tờ 50 bảng Anh mới, nói: "Lý do những dòng chữ ấy tồn tại là để gửi một thông điệp rằng chúng tôi chịu trách nhiệm duy trì giá trị đồng tiền, duy trì sức mua của nó một cách hết sức nghiêm túc."

"Dòng chữ đó nhằm xây dựng lòng tin và sự tự tin, những yếu tố này rất quan trọng".

Nhưng gần đây lòng tin của chúng ta vào đồng tiền đã bị lung lay, mặc dù chúng ta không thật sự hiểu đồng tiền là gì hay nó hoạt động như thế nào.

Hành động giàu trí tưởng tượng

Vậy, ngoài các mảnh giấy chúng ta mang đến cửa hàng để đổi lấy hàng hoá hoặc dịch vụ, hay thậm chí những bit kỹ thuật số trên máy tính được chuyển khắp nơi trên thế giới trong tích tắc, thì cái thứ chúng ta gọi là tiền này là cái gì?

Tác giả John Lanchester, người viết cuốn "Trời đất! Tại sao mọi người nợ nhau mà không ai có thể trả nổi", nói: "Tiền là một hành động tưởng tượng tập thể, và là thứ chúng ta đã dành lòng tin của mình cho nó, và nó tồn tại được vì việc làm đó của chúng ta."

Nhưng dần dà người ta biết rõ là tiền đã không còn hoạt động như trước nữa. Ai đó có thể cho rằng, cỗ máy kinh tế bị kẹt cứng trên phạm vi rộng vì chúng ta làm cho tiền trở nên quá phức tạp và thậm chí các chuyên gia không còn nhìn thấy thật sự nó là gì.

John Lanchester lập luận rằng những thần đồng về tài chính nghĩ họ có thể kiểm soát tiền và rủi ro tiềm tàng gắn chặt với việc chơi đùa với nó.

"Những người trong đám đó tự tin họ đã phát triển các công cụ mới để quản lý rủi ro – rằng họ chế ra máy móc một cách thần kỳ loại trừ hết mọi rủi ro.

“Chuyện đó chẳng bao giờ có thật. Rủi ro gia tăng chỉ đơn giản là rủi ro gia tăng.”

Kết quả là, hàng tá khoản tín dụng lãi suất thấp được bơm vào khắp hệ thống tài chính toàn cầu.

"Giả định cơ sở là xu thế sẽ không thoái trào, và điều gây ngạc nhiên thế giới tiền tệ và gây ra thu hẹp tín dụng - trên thực tế là khủng hoảng tín dụng - là hiện tượng thoái trào đồng loạt xảy ra khắp nơi."

Đấu giá tiền

Dylan Grice, chiến lược gia toàn cầu của ngân hàng Pháp Société Générale cho rằng, một lỗi cơ bản khác người ta mắc phải là họ nhầm lẫn tiền và tín dụng.

"Tín dụng có nghĩa là bạn phải trả lại cho ai đó. Tiền thì không. Tiền là của bạn. Tiền đơn giản là tiền, và đó là sự khác biệt cơ bản."

Thế mà ngân hàng lại có thể lấy tiền bạn gửi sau đó họ cho người khác mượn. “Đó là tín dụng" - Grice nói.

"Đó không phải tiền họ tạo ra. Hệ thống ngân hàng tạo ra tín dụng và ngân hàng trung ương mới là nơi tạo ra tiền ... và vài năm qua chúng ta đã chứng kiến một trường hợp thiệt hại rất rõ ràng, thiệt hại vì không kiểm soát được tín dụng trong khi đang cố gắng kiểm soát tiền."

Gần đây, Ngân hàng Anh quốc, tức Ngân hàng trung ương của Anh, đã tạo ra hàng tỷ bảng Anh, thông qua chính sách gây tranh cãi là Nới lỏng Định lượng, QE.

Và đó là vì không còn đủ tiền (hay nên chăng gọi là tín dụng?) lưu thông qua hệ thống nữa, để tạo thuận lợi cho guồng máy kinh tế hoạt động.

Tại Anh, chỉ Ngân hàng Anh quốc mới có thể tạo ra tiền; và có thể sáng chế ra tiền một cách bất thình lình. Lần cuối cùng họ làm chuyện đó là vào tháng 2 vừa qua, khi họ tạo ra 50 tỷ bảng nữa.

Ông Paul Fisher giải thích: "Những gì chúng ta làm là mở rộng bảng cân đối kế toán và một bên chúng ta có tiền mặt chúng ta đang tạo ra và bên kia, chúng ta có chứng khoán viền vàng mà thực chất là chúng ta đang mua."

Ông là một trong 9 thành viên thuộc Uỷ ban Chính sách Tiền tệ, uỷ ban này nhóm họp để quyết định về lãi suất và chính sách Nới lỏng Định lượng (QE).

Ông còn là giám đốc điều hành thị trường Ngân hàng Anh Quốc, chịu trách nhiệm thi hành chính sách Nới lỏng Định lượng (QE). Ông lập luận rằng Ngân hàng trung ương không tiêu tiền, mà "đang mang tiền ra để đối lấy các tài sản tài chính" - những chứng khoán viền vàng hay trái phiếu kho bạc kia, trên thực tế, là những gói nợ của chính phủ.

Họ tiến hành việc này thông qua một hệ thống đấu giá, ba tuần một lần, mỗi lần 1,5 tỷ bảng Anh.

Thuyết nới lỏng định lượng cho rằng Ngân hàng trung ương mua các trái phiếu chính phủ từ các tổ chức tài chính như những quỹ hưu trí và công ty bảo hiểm, Ngân hàng trung ương ghi vào bên có tài khoản của họ số tiền mà họ, đến lượt mình, sử dụng trong nền kinh tế rộng lớn hơn ngoài kia.

Ông Paul Fisher nói hiểm hoạ lớn nhất đối với nền kinh tế thời điểm này không phải là lạm phát mà là giảm phát. Xin nhớ, giảm phát không chỉ là sụt giá, gây khó khăn cho các nhà sản xuất, mà còn có nghĩa là giảm tiền lương.